Zottegem: Egmontstad

Wie Zottegem bezoekt, kan moeilijk om de graaf van Egmont heen. Zijn lichaam ligt er begraven, een straat, school, park en kasteel dragen zijn naam en hij wordt er gehuldigd met niet één, maar twee standbeelden. Er is zelfs een fietsroute die zijn naam draagt.

Zottegem doet zijn bijnaam Egmontstad alle eer aan, maar wie was die man?

In 2022 is het op de kop vijfhonderd jaar geleden dat Lamoraal graaf van Egmont ter wereld kwam in het kasteel van Lahamaide in Henegouwen. De winter stond voor de deur maar de kleine Egmont hoefde geen kou of honger te lijden: hij had zijn afkomst mee. Egmont stamde namelijk uit een van de meest gefortuneerde en invloedrijke families in de Nederlanden. 

Egmont bouwde een militaire loopbaan uit en werd voor zijn trouw aan de Spaanse koning Filips II beloond met een benoeming als stadhouder van de graafschappen Vlaanderen en Artesië. Egmonts broodje was gebakken. Maar toen, halfweg de 16e eeuw, begon het tijdsgewricht te kantelen.

Beeldenstorm

In 1566 brak namelijk de Beeldenstorm uit: de Nederlanden verzetten zich steeds feller tegen de Spaanse overheersing. Egmont, een overtuigd katholiek, keurde weliswaar de Beeldenstorm af en zwoer opnieuw trouw aan de Spaanse koning Filips II, maar hij pakte de repressie tegen de protestanten met fluwelen handschoenen aan. 

Egmont stond niet alleen in zijn gedoogbeleid: ook Willem van Oranje en de graaf van Horne vonden de Spaanse heerser veel te gewelddadig. Dat werd hem niet in dank afgenomen. Filips II wilde bloed zien.

Orde op zaken

Daarom stuurde hij de hertog van Alva naar de Nederlanden om orde op zaken te zetten. Alva kwam niet alleen: hij nam 10.000 soldaten mee en kreeg carte blanche om orde op zaken te stellen. Op zijn to-dolijstje stond het uit de weg ruimen van de graaf van Egmont met rood omcirkeld.

Zo gezegd, zo gedaan. Alva nodigde de graaf uit om bij een glaasje wijn van gedachten te wisselen over de complexe situatie. Egmont hapte toe en stapte met zijn ogen dicht in de val die Alva gespannen had. De graaf werd in de boeien geslagen en afgevoerd naar het Spanjaardenkasteel in Gent. En ondanks zijn trouw aan de koning werd hij beschuldigd van hoogverraad. De smeekbedes van Egmonts vrouw, Sabina van Palts-Simmern, konden de Spaanse koning niet op andere gedachten brengen.

Loden kisten

Op 5 juni 1568 werd Lamoraal van Egmont, samen met zijn vriend de graaf van Horne, onthoofd op de Grote Markt van Brussel. De twee hoofden werden na de executie op staken gestoken en drie uur lang tentoongesteld. De boodschap was duidelijk: wie niet in de mars liep, eindigde zonder hoofd. 

Na de krenkende vertoning werden de harten verwijderd, de lichamen gebalsemd en in loden kisten gelegd. De graaf van Egmont werd op 16 juni 1568 in Zottegem begraven. 

Voelde Lamoraal van Egmont eerder al nattigheid? Vijf jaar voor zijn dood liet hij een grafkelder bouwen in de Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk op de Markt van Zottegem. In de Egmontcrypte liggen de resten begraven van de graaf zelf, samen met die van zijn vrouw. Later volgden de lichamen van hun zonen Filips en Karel.

Zottegem Egmontstad

Waarom hij voor Zottegem koos als laatste rustplaats is tot vandaag een raadsel: omdat zijn grootvader en moeder er begraven lagen? Omdat hij van al zijn kastelen het meest hield van dat in Zottegem? Of omdat de streek financieel aantrekkelijk was omwille van zijn grote  bevolkingsdichtheid en relatieve welvaart?

Feit is dat Zottegem in de klappen deelde tijdens de woelige tweede helft van de 16e eeuw. Het Egmontkasteel in Zottegem werd verschillende keren geplunderd en door de Spaanse koning in beslag genomen. Na veel getouwtrek kregen de nazaten van Egmont het terug in hun bezit en dat zou zo blijven tot in 1707. 

Ondanks de woelige gebeurtenissen bleef het verhaal van de graaf niet hangen. Niemand wist nog zijn graf liggen. Pas tegen het einde van de 18e eeuw kwam het tragische lot van Egmont opnieuw boven water onder impuls van de Romantiek.

Beethoven

Voltaire, Goethe en Schiller schreven over zijn leven en dood. Toen arbeiders op de grafkist stuitten van Egmont tijdens renovatiewerken aan de kerk in 1804, was de herwaardering van de graaf compleet. Beethoven componeerde er zelfs het muziekstuk 'Egmont' over. 

Toch zou het nog tot 1872 duren vooraleer Egmont een standbeeld kreeg in Zottegem: na de Belgische onafhankelijkheid in 1830 lag een eerbetoon aan een graaf die het opnam voor de protestanten minder voor de hand.

Gin en bier

450 jaar na zijn onthoofding, in 2018, organiseerde Zottegem een Egmont- of Lamoraaljaar. Maar ook anders blijft de herinnering aan het tragische lot van de graaf in leven. Brouwerij Crombé heeft een blond biertje naar Egmont vernoemd. Ook de ‘Egmont's Garden The Orchard’, een zachte gin met toetsen van zeste van sinaasappel, brengt een ode aan de graaf. 

Twee identieke beelden

Zottegem telt bovendien niet één, maar twee standbeelden van de graaf van Egmont. In 1968, 400 jaar na zijn onthoofding, werd op de Markt van Zottegem een nieuw Egmontstandbeeld opgericht, een bronzen kopie van het originele beeld dat in datzelfde jaar verhuisde naar het Egmontpark. 

In dat park vind je het Egmontkasteel terug. De graaf liet er de ridderzaal inrichten met zijn herkenbare erker. De vloerder mocht langskomen om Antwerpse majolicategels te leggen. Sinds 1566, twee jaar voor zijn dood, woonde de graaf in dit kasteel.

Laatste eerbewijzen

Het stadhuis van Zottegem is volgestouwd met relicten van Egmont. Twee schilderijen in de raadzaal van het stadhuis van Zottegem verwijzen naar de graaf. Op het olieverfschilderij ‘Laatste eerbewijzen aan Egmont en Horne’ schetste Louis Gallait hoe de Brusselse schuttersgilde de laatste eer kwam betuigen aan de graven Egmont en Horne na hun onthoofding. 

Op het doek ’Het kasteel Egmond aan den Hoef’ staat Egmonts Noord-Hollandse kasteel afgebeeld, een werk uit de 16e eeuw dat sinds 1968 in Zottegem hangt. Een schrijn in de raadzaal van het stadhuis bevat de gekliefde halswervel van Egmont, een wrede herinnering aan de onthoofding van de graaf en de reden waarom Zottegem ‘zijn’ Egmont nooit wil vergeten.

Ga dan mee op stap met een gids in Zottegem en volg de sporen van graaf Lamoraal van Egmont in Zottegem.

We brengen een bezoekje aan de Egmontkamer, grafkelder en het kasteel van Egmont. We bezoeken het graf Lamoraal van Egmont in de crypte onder de kerk. De standbeelden, schilderijen en relicten komen ook aan bod.

Praktische informatie

De toeristische dienst van Zottegem geeft je wandel- en bezoektips. Reserveer vooraf telefonisch de Egmontrondleiding.

Openingsuren: dinsdag tot en met zaterdag: 9u-12u en 13u-16u  (dinsdagnamiddag en vrijdagnamiddag enkel na afspraak/ zondag en maandag gesloten)

Adres: Markt 1, 9620 Zottegem

Website: www.zottegem.be

Tel.: +32 9 364 64 64

e-mail: toerisme@zottegem.be

Periode: Het hele jaar door

Duur: 2 uur